Tymoteusz Łuniewski

(Fot. ze zbiorów A. Kołodziejczyka)

Tymoteusz Plewa-Łuniewski herbu Łukocz, pseudonim Larys (ur. 24 stycznia 1847 r. w Sokołowie Podlaskim, zm. 20 kwietnia 1905 r. w Warszawie) - polski ziemianin, wynalazca, racjonalizator, meteorolog, etnograf, archeolog, agronom i społecznik, członek Cesarskiej Akademii Nauk w Sankt Petersburgu.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny, której gniazdem rodowym była wieś Łuniew. Uczył się w gimnazjum w Siedlcach. Brał udział w powstaniu styczniowym. Po maturze studiował w Warszawie i w Gembloux.

Po powrocie z Belgii osiadł w Guzówce gdzie prowadził gospodarstwo rolne. W 1874 roku nabył od Adama Ronikiera majątek ziemski w Korytnicy.                                  

Jako ziemianin wprowadzał nowoczesne metody uprawy roli. Zajmował się produkcją sera limburskiego, który z powodzeniem eksportował na rynek rosyjski. Założył w swoich dobrach olejarnię, cegielnię, gorzelnię, owczarnię, stadninę koni. Miał plantację wierzby koszykowej.

 

Prowadził badania nad nowymi odmianami ziemniaków, sposobami ich uprawy oraz najbardziej wydajnymi metodami zbierania. Zaprojektował nowoczesny system nawadnianiapól uprawnych połączony kanałami z rzeką Liwiec. Za swoje prace w dziedzinie agronomii otrzymał wiele nagród i wyróżnień.

 

Tymoteusz Łuniewski pasjonował się archeologią i etnografią. Wraz z Zygmuntem Glogerem prowadził wykopaliska archeologiczne na terenie powiatu węgrowskiego i sokołowskiego. Zbierał eksponaty związane z kulturą Mazowsza i Podlasia. Publikował w czasopismach archeologicznych.

 

Wspólnie z Janem Karłowiczem i Zygmuntem Noskowskim prowadził badania etnograficzne. Był jednym z autorów haseł do Encyklopedii staropolskiej, Encyklopedii rolniczej i Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.

 

Za badania i prace w dziedzinie meteorologii został członkiem-korespondentem Głównego Obserwatorium Fizycznego w Sankt Petersburgu oraz członkiem-korespondentem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był też członkiem Cesarskiej Akademii Nauk.

 

W swojej działalności Tymoteusz Łuniewski dużo uwagi poświęcał pracy samorządowej i społecznej. Był sędzią w gminie, radcą powiatowym ubezpieczeń, współzałożycielem Towarzystwa Wzajemnego Kredytu w Siedlcach. Opracowywał program rozwoju guberni siedleckiej. Wspierał finansowo budowę pomników Adama Mickiewicza i Fryderyka Chopina w Warszawie.

 

W 1902 roku po sprzedaży majątku ziemskiego w Korytnicy Holder-Eggerom osiadł w Łaziskach. Zmarł w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim.

WIĘCEJ KLIKNIJ TUTAJ

 

Portret Jakuba Górskiego (ze zbiorów U J)

Jakub Górski – obrońca wiary, humanista i rektor Uniwersytetu Krakowskiego

(rys biograficzny)

„Cudze chwalicie, / Swego nie znacie; / Sami nie wiecie, / Co posiadacie.” Te słowa Stanisława Jachowicza z wiersza „Wieś” dzięki prostocie i głębokiej prawdzie, postrzegane obecnie jako ludowe porzekadło znakomicie przystają do postaci, której jak sądzę, jest godna przypomnienia i wydobycia z pomroku dziejów.

         Konia z rzędem temu, kto nie będzie zaskoczony informacją, iż wśród rektorów Uniwersytetu Krakowskiego znaleźć można człowieka, który pochodził z terenu gminy Korytnica. Mowa o Jakubie Górskim, ośmiokrotnym rektorze tej znamienitej uczelni w XVI w.

 

         Jakub Górski przyszedł na świat we wsi Górki Borze (parafia Korytnica węgrowska, wówczas ziemia liwska) ok. 1525 r. jako syn Jana i Anny. Pochodził z drobnoszlacheckiej rodziny pieczętującej się herbem Szeliga. Nie wiadomo, gdzie i kiedy pobierał pierwsze nauki. W każdym razie w  1542 r. wpisał się na Wydział Artium Uniwersytetu Krakowskiego, ok. 1550 r. uzyskał promocję na magistra sztuk wyzwolonych i od tej pory mozolnie, acz systematycznie piął się po szczeblach uniwersyteckiej kariery naukowej zwieńczonej w 1560 r. katedrą w Collegium Maius. Chociaż rozpoczynał naukę w okresie triumfu scholastyki i wszechwładnej barbarzyńskiej  łaciny, głównie dzięki własnej pracy i uporowi stał się wkrótce gorącym zwolennikiem humanizmu, a jako pedagog hołdował narastającym  i coraz silniejszym wówczas tendencjom renesansowym. Po objęciu profesury Górski poświęcił się na razie pracy uniwersyteckiej i związaną z nią działalnością  pisarską, która wynikała głównie z potrzeby chwili. Należało bowiem zmienić stare podręczniki uniwersyteckie na nowe zgodnie z duchem czasu i nowymi, humanistycznymi tendencjami w nauce. Napisał więc po łacinie cztery książki uniwersyteckie (trzy z zakresu retoryki i jedną z dialektyki). Nie było to co prawda dzieła samodzielne w dzisiejszym rozumieniu tego pojęcia ( w XVI w. zupełnie inaczej funkcjonował pojęcie oryginalności), gdyż autor korzystał ze wzorów zagranicznych (m.in. F. Melonchtona), ale walory językowe i dydaktyczne spowodowały, iż na dłużej weszły one do kanonu obowiązkowych lektur egzaminacyjnych. Ponadto, co ważniejsze, przyczyniły się do popularyzacji osoby Górskiego, gdyż wywołały głośny wówczas w świecie naukowym spór na temat definicji okresu retorycznego (uczestniczył w nim m. in. sam Jan Kochanowski).

 

         Wkrótce, w 1583 r., Jakub Górski utartym szlakiem polskich humanistów wyjechał na kilkuletnie studia zagraniczne do Włoch (Padwa, Rzym, Neapol), które zakończył doktoratem obojga praw. Jakiś czas z orszakiem posła królewskiego przebywał w Hiszpanii. W biografii przyszłego rektora pobyt za granicą w głównych ośrodkach myśli humanistycznej i kontrreformatorskiej, kontakty z wybitnymi uczonymi odrodzenia oraz obcowanie z renesansową kulturą odegrały rolę znaczącą i wyjątkową, wręcz przełomową. Od tej pory Górski utwierdził się w swojej wierze wyjątkowo mocno, stał się wręcz apologetą katolicyzmu, a po powrocie z zagranicznych wojaży jako cel swojego życia obrał bezwzględną walkę z różnowiercami. Realizował ją na kilku płaszczyznach swej,  jakże aktywnej działalności: jako duszpasterz, niepospolitej wiary polemista religijny i rektor. Dzięki m.in. bp Myszkowskiemu pełnił wiele ważnych i istotnych godności oraz funkcji kościelnych. Otrzymał probostwo w Nowym Korczynie, stanowisko kaznodziei w sandomierskiej kolegiacie, kanionię w katedrze w Płocku i probostwo w Toruniu; następnie został archidiakonem gnieźnieńskim, kanonikiem krakowskim, a nawet archiprezbiterem kościoła Mariackiego.

 

         Około 1570 roku Górski powrócił do działalności pisarskiej, ale z autora podręczników przedzierzgnął się w publicystę religijnego i politycznego, i to niepospolitej wiary. Wkrótce też włączył się bez reszty w rozbrzmiewające z coraz większą siłą polemiki religijne, które były wynikiem reformacji i kontrreformacji. W religijnych potyczkach wspomagał już wcześniej z dobrym skutkiem samego Stanisława Orzechowskiego i nie zawahał się wystąpić przeciw najbardziej znanemu chyba dzisiaj pisarzowi politycznemu epoki odrodzenia – Andrzejowi Fryczowi Modrzewskiemu. Zwalczał też w pisanych po łacinie utworach niezgodne z katolicką nauką stanowiska różnych teologów luterańskich i kalwińskich. Dzięki poruszonym tematom (walor aktualności) i zaletom pióra (widoczna werwa polemiczna) pisma te przyniosły Górskiemu sławę w całym świecie katolickim. Spowodowały też, że coraz bardziej wciągał się w wir ówczesnych sporów, nawet natury politycznej. Dla króla Henryka Walezego opracował tajny memoriał wymierzony przeciw pokojowi religijnemu zawartemu w tzw. konfederacji warszawskiej, która usankcjonowała zrównanie w prawach katolików i innowierców. Po ucieczce Walezego do Francji swoje poglądy zaprezentował nowemu władcy – Stefanowi Batoremu. Występował też aktywnie przeciw opozycji antybatoriańskiej. Wspierał piórem militarne plany kanclerza Jana Zamoyskiego.

 

         Związany ściśle z Towarzystwem Jezusowym walczył w obronie katolicyzmu nie tylko piórem. Wziął udział w synodzie piotrowskim, a jako proboszcz toruński starał się przez wiele lat o odebranie luteranom kościoła i rekatolizację swojej parafii. Zaangażowanie w ruch kontrreformatorski zaowocowało współpracą ze wspomnianym wcześniej Stanisławem Orzechowskim oraz tak znanymi ludźmi doby odrodzenia jak kardynał Stanisław Hozjusz, bp Piotr Myszkowski, bp Filip Padniewski czy wybitnymi jezuitami: A. Possewinem i S. Warszewickim.

 

         Działalność administracyjną w krakowskiej Alma Mater rozpoczął Górski w 1573 r., kiedy to został podkanclerzem. Następnie od roku 1574/85 aż ośmiokrotnie (ostatni raz w 1582/83) pełnił urząd rektora tej uczelni. Jego praca i dokonana na tym polu wymykają się jednoznacznym ocenom, ale sukcesy i osiągnięcia biorą zdecydowanie górę nad pewnymi błędami, których niestety się nie ustrzegł. Przede wszystkim jako nauczyciel retoryki osiągnął znaczące wyniki na niwie dydaktyki, gdyż wykształcił wielu wybitnych uczniów. Największą i wiekopomną zasługą rektora Górskiego okazała się reforma Wydziału Filozoficznego w duchu humanizmu, która polegała na zrównaniu wykładów humanistycznych z filozoficznymi. Sprzeciwiał się zdecydowanie pomysłowi pełnienia obowiązków rektora przez osoby świeckie. Doprowadził też do tego, że grono 40 profesorów Uniwersytetu Krakowskiego złożyło katolickie wyznanie wiary.

 

         Dnia 17.06.1585 r. po długiej chorobie (gruźlica) Jakub Górski zmarł w Krakowie i w uznaniu swych zasług pochowany został w katedrze na Wawelu. Portret olejny na płótnie z końca XVI w. tego gruntownie wykształconego humanisty i naszego ziomka (pt. „Jacobus Groscius”) znajduje się w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego (reprodukcja obrazu w pracy Zdzisława Pietrzyka pt. „Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400 –

- 2000”, Kraków 2000).

 

Zygmunt Gloger

Zygmunt Gloger wspólnie z Tymoteuszem Łuniewskim prowadził badania etnograficzne w okolicach Korytnicy.

Biografia

Syn Jana i Michaliny z Woynów w wieku 14 lat zamieszkał w Jeżewie koło Tykocina, w XVIII-wiecznym dworze w nowo nabytym przez jego ojca majątku.

Kształcił się w Warszawie, gdzie w 1867 ukończył Szkołę Główną. Na jego zainteresowania mieli wpływ Julian Bartoszewicz, historyk, literaturoznawca i encyklopedysta oraz Józef Ignacy Kraszewski, którzy bywali w majątku jego ojca.

W 1867 r. prowadził prace etnograficzne, a w 1868 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu historii i archeologii. Na jego dalszą pracę etnograficzną miał wpływ spotkany w Krakowie Wincenty Pol, a także Oskar Kolberg.

Od 1872 r. zamieszkał w majątku rodzinnym w Jeżewie, ale mimo to utrzymywał kontakty praktycznie z wszystkimi ówczesnymi uczonymi i humanistami. Po zawarciu małżeństwa w 1883 r. roku z Aleksandrą Jelską odbywał wędrówki etnograficzne i archeologiczne po ziemiach Polski i Litwy. Swoje liczne zbiory gromadził w domu rządcy browarnego i murowanym lamusie, a po jego śmierci do 1939 mieściło się tu jego muzeum.

Pod koniec życia w 1906 zamieszkał w Warszawie, gdzie zmarł.

Swoje zbiory zapisał w testamencie Towarzystwu Krajoznawczemu, którego był jednym z założycieli i pierwszym prezesem, Towarzystwu Etnograficznemu, i Towarzystwu Bibliotek Publicznych w Warszawie oraz Muzeum Przemysłu i Rolnictwa.

Ważniejsze prace

Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska ilustrowana (1900-1903), która nadal jest cennym przewodnikiem po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace: Obchody weselne (1869), Pieśni ludu (1892), Księga rzeczy polskich (1896), Rok polski w życiu, tradycji i pieśni (1900). Dwie publikacje - Pieśni ludu oraz Encyklopedia staropolska ilustrowana ukazały się dzięki sfinansowaniu edycji przez Witolda Zglenickiego uzyskanych za pośrednictwem Kasy Mianowskiego. Śmierć autora przerwała w połowie drugiego tomu encyklopedyczne wydawnictwo Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce (1907-1909, litery A-L). Napisał około 800 prac i artykułów.